Για το φίλο μου, το γλύπτη Φιλόλαο. ( Βάσια Καρκαγιάννη – Καραμπελιά )

EXPOSITION : TLOUPAS PHILOLAOS
Deux sculpteurs grecs à Paris, exposition du 9 mars au 16 avril

Το παρὀν κειμενο της Βάσια Καρκαγιάννη – Καραμπελιά πρωτοδημοσιευτηκε υπο ελαφρως διαφορετικη μορφη στο περιοδικο Εν Βολω, ../../.., που εκδιδει ο Δημος Βολου. Το τευχος αυτο ηταν αφιερωμενο στους Βολιωτες/Θεσσαλους καλλιτεχνες..

Ο Φιλόλαος είναι γνωστός στο Βόλο χάρι κυρίως στα μεταφυσικά, ιερατικά γλυπτά του που, απτόητα σε τρικυμίες κι ανέμους, ατενίζουν από την τσιμεντένια αποβάθρα της παραλιας τη θάλασσα, εκεί, πέρα από το «Ξενία»* , πηγαίνοντας προς τον Άναυρο. Κατασκευασμένα από το ίδιο «πλυμένο σκυρόδεμα» όπως και το δάπεδο στο οποίο εναποθέτουν τις παράδοξες σκιές τους, οι λιτές, μυστηριώδεις αυτές φόρμες - δέντρα, κορμοί, λουλούδια - μοιάζουν να συνεχίζουν τον περιβάλλοντα χώρο, διαμορφώνοντας τον και διαμορφούμενα παράλληλα απ' αυτόν. Οι μεταλλικές, χαλύβδινες ταινίες που ρυθμίζουν τους καμπυλόγραμμους όγκους σχηματίζοντας απαστράφτοντα ιδεογράμματα κάτω από τις αχτίδες του ήλιου και την πνοη των ανεμων..., οι χαλύβδινοι διαχωρισμοί του δαπέδου που συνεχίζουν και μεταμορφώνουν τα βήματα των περιπατητών..., μεταφέρουν στον ιδεατό χώρο της τέχνης τα χρώματα τ'ουρανού και της θάλασσας και ποιητικά συνδιαλέγονται με την αρχιτεκτονική του βιομηχανικού περίγυρου. Μόνιμη σκηνογραφία ενός πανάρχαιου μύθου, μιας όπερας που παίζεται αδιάκοπα με άλλους εκτελεστές, καινούργια όργανα, νέες ερμηνείες, πράξεις, σκηνές , με τη συνοδεία ωστόσο των ίδιων κυμάτων φωτός και θαλάσσης, εν μέσω των ίδιων μορφών ζωής... Με φόντο, πάντα, τα Πευκάκια, τις Αλυκές.., πάντα τις ίδιες απαλές κορυφογραμμές.
Ο Φιλόλαος γεννήθηκε στη Λάρισα το 1923. Το οικογενειακό του όνομα είναι Τλούπας. Ο αδελφός του, Τάκης Τλούπας, είναι ο γνωστός κι εξαίρετος Λαρισινος φωτογράφος • αυτός ήταν που βοήθησε ηθικά αλλά και οικονομικά το Φιλόλαο στα πρώτα του βήματα, κυρίως την εποχή που πρωτοήρθε στο Παρίσι ( 1950 ) και φοίτησε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και στην Grande Chaumière.
Από το δημοτικό σχολείο ακόμα, ο Φιλόλαος είχε δείξει την κλίση του στη ζωγραφική και στην γλυπτική. Κοντά στον πατέρα του, επιπλοποιό, έμαθε να σκαλίζει το ξύλο και να χειρίζεται τον τόρνο. Μέχρι και σήμερα ἀλλωστε υπάρχει ένας τόρνος στο εργαστήρι του, στο Saint Rémy les Chevreuses ( έξω από το Παρίσι ) ὀπου κατοικεί, και συχνά τον χρησιμοποιεί όχι μόνο για κάποια από τα γλυπτά του ( η σειρά μικρογλυπτών από ξύλο του 1993 π.χ., «Les Dames», καθώς και μια σειρά πινάκων υπερρεαλιστικού ύφους, έχουν γίνει μ' αυτή τη τεχνική) αλλά και για την δημιουργία ποικίλων κατασκευών ή αντικειμένων καθημερινής χρήσης υψηλής ποιότητας «design»: μπουκάλια, φρουτιέρες, κύπελλα, καρέκλες, πολυθρόνες, μικρά και μεγάλα έπιπλα από ξύλο και μέταλλο. Το κουνιστό αλογάκι, που έφτιαξε για το γιο του το Γιώργο όταν ήταν μικρός και που πάντα βλέπει κανείς στο σπίτι του, είναι κι αυτό τορναριστό. Έφτιαχνε και σβούρες, ὀπως αυτες που παίζαμε ολοι άλλοτε σαν είμασταν παιδιά , ίδιες μ' εκείνες σίγουρα που - καθώς μου έλεγε κάποτε - ο πατέρας του πουλούσε στα μεγάλα παζάρια της Θεσσαλίας τα παλιά καλά χρόνια. Έξω από κάθε ανεκδοτολογία ωστοσο, το γεγονός αυτό μας φέρνει κοντά στο πνεύμα των δημιουργιών του Φιλολάου, στη σημασία που η μνήμη, η φαντασία η το παιχνίδι ἐχουν για τις κατασκευές του όπως κι οι πολλαπλές σχέσεις του με τους ανθρώπους, το φυσικό περιβάλλον ή τα φυσικά υλικά τα οποἰα με τελείως προσωπικό τρόπο εισάγει στις συνθέσεις του. Παράδειγμα, οι πίνακες με τις φρουτιέρες ή τα υπερρεαλιστικά αφαιρετικά τοπία τα καμωμένα με ξυλάκια, ρίζες, κόκαλα ζώων, σανίδες ή φλοιούς δέντρων που έγλυψε κι εξέβρασε η θαλασσα, που ξερανε ο ήλιος, που λείαιναν οι άνεμοι και οι βροχές και που σημἀδεψε ο χρὀνος..
Εδω , εργο του Φ. με φρουτιερα.

Έχοντας ξεκινήσει από μια γλυπτική κλασικού, ρεαλιστικού ύφους (στην ΑΣΚΤ, 1944 με 1947 και 1949 με 1950, είχε δάσκαλο τον Μ. Τόμπρο, αλλά ο Απάρτης έπαιξε επίσης σημαντικότατο ρόλο στη διαμόρφωση των πρώτων του κατασκευών) ο Φιλόλαος ακολουθεί μετά την εγκατάσταση του στο Παρίσι νέους εικαστικούς δρόμους και πειραματίζεται με καινουργια υλικά. Ιδιαίτερα μετά το 1953, όταν γνωρίζει τον αρχιτέκτονα André Gomis και τους Andrault και Parat – οι οποιοι τότε ξεκινούν τη σταδιοδρομία τους, αρχίζει ο Φιλόλαος να συνεργάζεται μαζί τους για τη δημιουργία νεωτερικὠν γλυπτών εργων που συμμετέχουν στην αρχιτεκτονική σύλληψη κτηριακών εγκαταστάσεων ( εργων των οποίων η αξία, σύμφωνα με τους γαλλικούς νόμους, αντιπροσωπεύει το 1/100 του συνόλου των εγκαταστάσεων - πράγμα σημαντικότατο για τους καλλιτέχνες αλλά και για την καλλιτεχνική παραγωγή...)
Από το 1961 κι έπειτα ο Φιλόλαος συνεργάστηκε με περισσότερους από 40 γνωστούς αρχιτέκτονες. Έστησε πάνω από 80 γλυπτά σε πόλεις, σχολεία, κήπους, δρόμους, πλατείες, εκ των οποἰων θ'αναφέρω μερικά μόνο - παραπέμποντας για περισσότερα στοιχεία στον εμπεριστατωμένο κατάλογο της έκθεσης «Φιλόλαος - Πράσινος , Πλόες VII» που οργανώθηκε το καλοκαίρι του 2001 στο ίδρυμα Πέτρου και Μαρίκας Κυδωνιέως στην Άνδρο , τον οποιο επιμελήθηκε, προλόγισε, πλούτισε με πλήρη βιβλιογραφία και εργογραφία η ιστορικός τέχνης Αθηνά Σχοινά:
Το 1961, ο Φιλόλαος διαμόρφωσε ένα γλυπτό συντριβάνι στο προἀστειο του Παρισιου Bagneux. Μεταξύ 1963 και 1971, δημιούργησε, στα πλαίσια του χωροταξικού σχεδίου της πόλης, το μνημειακό συγκρότημα του Υδραγωγείου, στη Valence, το οποίο έγινε «σημείο αναφοράς» στην αρχιτεκτονική γλυπτική του 20ου αιώνα κι έχει χαρακτηριστεί Â«ιστορικό μνημείο και παγκόσμιο αξιοθέατο» Γι’ αυτό το μνημείο, άλλωστε, ο Φιλόλαος πήρε το πρώτο βραβείο διαγωνισμού για το καλύτερο έργο εξωτερικού χώρου της δεκαετίας 1970-1980

Εδω, το Chateau d'eau του Φ.

Πρόκειται για δύο αντικριστούς ελλειψοειδείς πύργους 57μ. ύψους, ανθεκτικούς στις εσωτερικές όσο κι εξωτερικές εντάσεις και πιέσεις του νερου ( προβλεπόταν να περιλάβουν πολλούς τόνους ) και του αέρα. «Εκτός από τεχνικό επίτευγμα», γράφει η Α. Σχοινά ( όπ.π) «η ραδινότητα των δίδυμων αυτών στιβαρών, φαινομενικά ανάλαφρων και μνημειακών πύργων, αισθητικά εντυπωσιάζει, καθώς είναι περίοπτοι, διαθέτοντας στο σχήμα της διπλής αντιθετικής συστροφής τους, κίνηση που από τη βάση μέχρι την κορυφή της διαγράφει τόξο 90 μοιρών».
Ένα άλλο σημαντικό γλυπτό ύψους 6μ. από ανοξείδωτο χάλυβα στήθηκε το 1971-72 στη Défense του Παρισιού. Το 1977 ο Φιλόλαος ύψωσε τις εντυπωσιακές, δωρικής λιτότητας και δύναμης «κρήνες» του (ύψους 7μ, σε χώρο συνολικής διαμέτρου 460μ) στην Ορλεάνη. Το 1980 κατασκεύασε την «Γλυπτή είσοδο» του κολεγίου Remalart στη Νορμανδία και το 1985 το κυκλαδικού ύφους αμφιθέατρο, από σκυρόδεμα και χάλυβα, στο πάρκο του St Loft. Το 1986 προίκισε την πόλη του Βόλου με τα γλυπτά της παραλίας. Το 1991 κέρδισε το διαγωνισμό για ένα Μνημείο της Αντίστασης στη Λάρισα, και πραγματοποίησε αυτό το έργο στο οποίο αποκρυσταλλώνονται όλες οι αισθητικές αντιλήψεις του για την «αρμονική παρουσία του γλυπτού στο περιβάλλον», την ισορροπία ανάμεσα στις φόρμες του έργου και στο σύνολο της καλλιτεχνικής επέμβασης μέσα σ' ένα ιδιαίτερο φυσικό περίγυρο. Στα τέλη του '90, επίσης, κατασκεύασε ένα «γλυπτό περιβάλλον» για την είσοδο του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης στη Θεσσαλονίκη, καθώς και τις «Gogottes» για τον κήπο του Guyancourt.
Παράλληλα, ο Φιλόλαος κατασκεύασε δεκάδες μικρά και μεγάλα γλυπτά (τα οποία εξέθεσε σε ατομικές ή ομαδικές εκθέσεις, στη Γαλλία, την Ελλάδα, και πολλές ευρωπαϊκές χώρες) όπου τα διδάγματα του κυβισμού, του κονστρουκτιβισμού ή της γεωμετρικής αφαίρεσης παντρεύονται ελεύθερα κι αισθησιακά με άλλες «παραδοσιακές» ή μοντέρνες εκφραστικές επιλογές, με μόνο γνώμονα την πηγαία επιθυμία πλαστικού διαλόγου μέσω της τέχνης με τους «άλλους» - με τον κόσμο.


« Θεωρείς πως τα γλυπτά σου έχουν μια μεσογειακή αίσθηση; Κάτι, που να σε συνδέει με τον ελληνικό πολιτισμό; Έχοντας ζήσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής σου στη Γαλλία (...) πόσο Έλληνας αισθάνεσαι;» ρώτησαν τον Φιλόλαο. Κι ο Φιλόλαος απάντησε: « Δεν ξέρω πόσο Έλληνας είμαι. Ένα είναι σίγουρο. Πως αγαπώ την Ελλάδα κι αισθάνομαι όπως τα αποδημητικά πουλιά, που μόλις ανθίζουν οι καστανιές και τα κρινάκια του αγρού ξεπετάξουν τα λευκά τους πέταλα, ξέρω πως έρχεται η ώρα να κατηφορίσω προς το νοτιά, κατά την Ελλάδα. Κι όταν κιτρινίσουν τα πρώτα φύλλα κι αρχίσουν να βγαίνουν τα σαλιγκάρια, επιστρέφω».

Βάσια Καρκαγιάννη – Καραμπελιά
Vassia Karkayanni - Karabelia
Ancienne chargee de cours ( Initiation a la Civilisation Neohellenique, Histoire de l'art grec moderne et contemporain ) a l' Institut Neohellenique, Paris 4, Sorbonne.

* Ξενία= παραλιακὀ ξενοδοχεἰο του Βὀλου.

O Φιλόλαος πέθανε σε ηλικία 87 χρόνων το 2010